Zagadnienie odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia wykonawcy i podwykonawcy zostało uregulowane w art. 6471 ustawy z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2019 r., poz. 1145 ze zm., dalej: „k.c.”).
Jak wynika z dyspozycji art. 6471 § 1 k.c.., inwestor ponosi odpowiedzialność solidarną z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót, chyba że w ciągu 30 dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę. Natomiast w świetle art. 6471 § 2 k.c. powyższe zgłoszenie nie jest wymagane, jeżeli inwestor i wykonawca określili w pisemnej umowie (zawartej w tej formie pod rygorem nieważności), szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę.
Odpowiedzialność solidarna inwestora za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia jest co do zasady limitowana wysokością ustaloną w umowie między podwykonawcą a wykonawcą, chyba że ta wysokość przekracza wysokość wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio z pisemnego zgłoszenia albo z umowy pomiędzy inwestorem a wykonawcą – wówczas odpowiedzialność inwestora za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia jest limitowana wysokością wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze pisemnego zgłoszenia albo z umowy z inwestorem (art. 6471 § 3-4 k.c.).
Ponadto, zgodnie z art. 6471 § 5 k.c. przepisy o odpowiedzialności inwestora znajdują zastosowanie również do przypadków zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą, jednakże nie dotyczy to sytuacji, w której doszło do odstąpienia od umowy przez wykonawcę zawartej z podwykonawcą. Stanowisko to znalazło potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10.07.2015 r., sygn. akt III CZP 45/15, w której wywiedziono, iż: „Odstąpienie przez wykonawcę robót budowlanych od umowy z podwykonawcą powoduje zatem, także w przypadku realizacji umownego prawa odstąpienia, wygaśnięcie tej umowy ze skutkiem wstecznym, co prowadzi do wygaśnięcia odpowiedzialności inwestora na podstawie art. 6471 § 5 k.c. (…) Skuteczne odstąpienie przez wykonawcę robót budowlanych (generalnego wykonawcę) od umowy z podwykonawcą prowadzi do zmiany podstawy rozliczeń stron i podwykonawca traci roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane.”.
W orzecznictwie ponadto przyjmuje się, że przepis art. 6471 § 5 k.c. ustanawia ustawową odpowiedzialność solidarną bierną o charakterze gwarancyjnym w postaci odpowiedzialności ex lege za cudzy dług, zaś zgodnie z art. 375 § 1 k.c. inwestor jako dłużnik solidarny, którego podwykonawca wezwał do zapłaty wynagrodzenia na podstawie umowy z wykonawcą, może podnieść jedynie te zarzuty, które przysługują mu osobiście względem podwykonawcy (a takim nie są tu roszczenia z tytułu nienależytego wykonania umowy) lub też zarzuty, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 27.02.2014 r., sygn. I ACa 467/13). Natomiast z dyspozycji art. 375 § 1 k.c. w doktrynie wywodzi się m.in. zakaz podnoszenia przez inwestora zarzutów wobec podwykonawcy wynikających wyłącznie z relacji umownych inwestora z wykonawcą (lub z generalnym wykonawcą), przyjmując, że nie mają żadnego znaczenia okoliczności ze stosunku pomiędzy innymi osobami, a w szczególności, czy w stosunku pomiędzy inwestorem i wykonawcą doszło już do odbioru robót, a także czy powstał już po jego stronie obowiązek zapłaty wynagrodzenia na rzecz wykonawcy bądź jego odpowiedzialność wobec wykonawcy z tytułu zapłaty tego wynagrodzenia. (por. P. Konik, Dopuszczalne zarzuty inwestora ponoszącego odpowiedzialność na podstawie art. 647(1) § 5 k.c., Glosa 3/2017).
W konsekwencji, w doktrynie przyjmuje się, że inwestor na jej podstawie może być zmuszony do dwukrotnej (a w skrajnym przypadku – kilkukrotnej) zapłaty wynagrodzenia za te same roboty budowlane – raz wobec wykonawcy na podstawie zawartej z nim umowy, a kolejny raz wobec podwykonawcy (lub dalszych podwykonawców) na podstawie 6471 § 5 k.c. (por. M. Warciński, Odpowiedzialność inwestora na podstawie art. 647(1) § 5 k.c. Glosa do uchwały SN z dnia 10 lipca 2015 r., III CZP 45/15, Przegląd Sądowy 4/2017). Tym niemniej, nie dotyczy to sytuacji, w której doszło do odstąpienia od umowy przez wykonawcę (lub generalnego wykonawcy) zawartej uprzednio z podwykonawcą. Zgodnie z powołaną wyżej uchwałą SN z dnia 10.07.2015 r., III CZP 45/15, w takim przypadku inwestor nie ponosi odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy na podstawie 6471 § 5 k.c., ponieważ odstąpienie od umowy powoduje wygaśnięcie zobowiązania, które objęte jest odpowiedzialnością gwarancyjną inwestora.
dr Jarosław Kropiwnicki